Artykuł dla PomagamPtakom.pl opracował dr Andrzej G. Kruszewicz

Ogród przyjazny ptakom

Wiele osób wyprowadza się z dużych miast, by zamieszkać w strefie podmiejskiej, najlepiej w domku z ogródkiem. Marzeniem wielu osób jest ogród z ziołami i kwiatami, tętniący życiem, w którym rosną rośliny z których, można zrobić prozdrowotna sałatkę z liści mniszka, gwiazdnicy, krwawnika, tasznika, stokrotki i młodych pokrzyw.

W takim ogrodzie będzie też bogactwo owadów i ptaki. Takim sposobem można pogodzić potrzeby ludzi i okolicznej przyrody. W takim ogrodzie będzie żyło mnóstwo cudownych motyli, chrząszczy i innych owadów, być może żaby, traszki lub jeż.

W takim ogrodzie nie trzeba sadzić egzotycznych roślin, a wystarczy pozwolić by rosły w nim stokrotki, rumiany i rumianki, jaskry, kąkole, koniczyny, wyka, nostrzyki, pokrzywy, osty i wiele gatunków różnorodnych pod względem kształtu kłosów traw. Czasem wręcz zadziwia bogactwo tego, co na nieużytku samo rośnie i świetnie sobie radzi bez pomocy człowieka. Koszenie takich enklaw rodzimych bylin nie jest konieczne, ale jeżeli już chcemy je nieco uporządkować, to należy to robić dopiero wiosną. Jesienią i zimą będą w nich żerowały ptaki, których różnorodność także nas zadziwi.

 

Stałym elementem ptasiego ogrodu muszą być także budki lęgowe, karmnik i oczko wodne o płaskich brzegach lub poidełko. Gdyby idea ptasich lub naturalnych ogrodów znalazła wielu naśladowców, to nasze ogrody w sobotni poranek tętniły by ptasim śpiewem, a nie warkotem kosiarek. Byłyby ostoją nie tylko dla ptaków, ale także wielu innych organizmów, których sąsiedztwo bardzo wzbogaci nasze życie.

 

Urządzenie ptasiego ogrodu będzie naturalną kontynuacją przyrodniczych zainteresowań. Na początek wystarczy kilka budek lęgowych dla wróbli i sikor. Oczywiście nie może zabraknąć budki dla szpaków. Ich śpiew jest cudowny.

A jeżeli w takim ogrodzie będzie także oczko wodne z piaszczystą plażą, gdzie wróble będą mogły zażywać kąpieli piaskowych, a pozostali mieszkańcy ogrodu bezpiecznie gasić pragnienie i wykąpać się, to taki ogród będzie odwiedzany przez niezliczone ptaki z sąsiedztwa.

 

Rośliny przyjazne ptakom

Kępy młodych sosen i świerków, modrzewie i jałowce sprawią, że osiedlą się dzwońce i grzywacze, a także kosy. W zupełnie młodych iglakach swe gniazda zbudują makolągwy i piegże.

W zakątku z rokitnikami, ognikami, berberysami i ligustrem osiedli się para cierniówek, a owoce rokitnika, ognika, berberysu, jarzębiny, głogu, czarnego bzu i ligustru oraz winobluszczy będą ulubionym daniem kosów i kwiczołów w okresie zimowym.

Można także posadzić amerykańskie borówki, winogrona, aronie i porzeczki, a wtedy z owoców korzystać będą i ludzie i ptaki, a przy okazji wiele owadów korzystających z nektaru i przejrzałych lub opadłych jagód. Podobnie z pigwowcami. Zadziwiające jest, że po przemarznięciu kosy zjadają nawet twarde jak kamienie ich owoce, które w ogrodzie są wiosenną ozdobą, a jesienią pretekstem do zrobienia przepysznej nalewki.

 

Sadząc rośliny w ogrodzie warto jednak unikać gatunków obcych, bo wcześniej czy później zaczną chorować lub przemarzną. Kępy iglastych krzewów i drzew zimą dadzą schronienie i miejsce nocowania dla stadka wróbli, kosów lub dzwońców. Wróble lubią także duże kępy berberysów, bo mogą w nich odpoczywać za dnia nie obawiając się ataków krogulca.

 

Rośliny sprzyjające ptakom w ogrodach można podzielić na gatunki dające schronienie i rodzące owoce atrakcyjne dla ptaków. Warto je wymienić i zwrócić uwagę, że wiele roślin sprzyja ptakom w wieloraki sposób.

 

Gatunku owocodajne: rokitnik, ognik, berberys, jarzębina, czarny bez, czeremcha amerykańska (w ogrodzie nie jest inwazyjna), głóg, cis, ligustr, tarnina, winobluszcz, kruszyna, kalina, jałowiec, jeżyna, malina, porzeczki, borówki, irgi, pigwowce, cytryniec i winogrona.

 

Gatunki o atrakcyjnych dla ptaków nasionach: słoneczniki, topinambur, wiesiołki, osty, bylice, pokrzywy, szczawie, tasznik, mniszek, gwiazdnica, krwawnik, róże, konopie siewne, leszczyna, orzech włoski, jesion, klon, grab, buk, dąb.

 

Gatunki dające schronienie (najlepiej sadzić je w formie żywopłotu lub wielogatunkowych remiz – enklaw): sosny, świerki, jodły, kosodrzewina, modrzew, berberys, ognik, ligustr, wszelkie gatunki rodzimych drzew liściastych.

 

Posadzenie niektórych roślin prawie na pewno zwabi określone gatunki ptaków (i nie tylko). Na przykład leszczyny na pewno będą w okresie dojrzewania owoców odwiedzane przez sójki. To samo z owocującymi dębami i bukami.

Orzechy włoskie zwabią wrony i gawrony oraz wiewiórki (podobnie jak leszczyny).

Kępa jarzębin przywabi stada szpaków, jemiołuszek i kwiczołów. Podobnie zadziała skupisko ogników, rokitników i irg.

Pozostawione na zimę słoneczniki będą z lubością odwiedzane przez sikory, dzwońce i szczygły.

Byliny nad stawem mogą być zimową ostoją strzyżyka lub rudzika.

 

Enklawy przyjazne ptakom

Jeżeli w ogrodzie zaplanujemy rozdzielone pomiędzy sobą enklawy, to pozwolimy na osiedlenie się większej liczby par lęgowych ptaków. Poszczególne pary nie narażając się na swój widok, będą zgodnie żyły obok siebie. Jedynie szpaki i wróble tolerują bliskie sąsiedztwo sąsiadów swego gatunku. Podziału ogrodu na enklawy i sektory można dokonać dzięki optycznym barierom w postaci żywopłotów lub kęp drzew lub krzewów, szpalerom słoneczników albo pnączom wspartym na pergolach czy rusztowaniach.

 

Zadziwiająco szybki efekt dają aktinidie, czyli dzika forma kiwi. Jesienią szpaki i kosy chętnie zjadają ich owoce. Wabią one jednak także osy, więc jak ktoś tych os nie chce w ogrodzie, to może posadzić wyłącznie męskie osobniki tego silnie i szybko rosnącego pnącza.

 

Bardzo szybko rośnie także chmiel, rdest Auberta, winobluszcze pięcioklapowe (nie przemarzają w przeciwieństwie do trójklapowych) i winorośl, a także pnąca hortensja. Rośliny te wymagają jednak bardzo solidnych podpór. Delikatniejsze podpory są bardziej odpowiednie dla powojników, kokornaku, wiciokrzewów, cytryńca i groszku pachnącego lub fasoli. W miejscach bardziej zacienionych doskonale sprawdzi się bluszcz. Wybór gatunków roślin jest ogromny, a każdy sklep ogrodniczy zaoferuje nam ciekawe odmiany barwne, np. powojników.

 

Sterta gałęzi i kompostowanie - również pomaga ptakom

Ogrodnik najpierw sadzi drzewa i krzewy, a później - gdy podrosną - je przycina lub wycina. W efekcie powstają sterty obciętych gałęzi, suchych pędów bylin i wszelkiego roślinnego chrustu. Wiosenne porządki skutkują także górami starych liści i suchych pędów bylin.

Część takiego materiału, zwłaszcza grubsze gałęzie, można spalić w kominku wykorzystując do ogrzania domu lub podczas grillowania przy ognisku zamiast powszechnie stosowanego węgla drzewnego, ale trzeba się stosować do lokalnych regulacji dotyczących opalania domów drewnem lub stosowanie otwartego ognia w ogrodzie.

 

Ilość resztek roślinnych w ogrodzie będzie tylko rosnąć, dlatego warto od razu o tym pomyśleć i zaplanować miejsce na kompost i stertę chrustu. Zwykle robi się to na uboczu, w miejscu ukrytym przed okiem ludzi korzystających z ogrodu. Łatwo się przekonamy jak szybko takie martwe drewno i inne odpady roślinne znikają i jak są ważną pożywką dla wielu organizmów. I ile ptaków korzysta z ukrycia w stercie chrustu lub gałęzi.

W większych stertach chętnie nocują lub ukrywają się przed krogulcem wróble i mazurki. W każdej stercie gałęzi mieszkają gryzonie, a czasem także jeż lub zaskroniec.

W martwym drewnie rozwijają się larwy wielu owadów, a osy zeskrobują z suchych patyków drobinki celulozy do budowy swych gniazd. Dzięki procesom rozkładu drewna powstaje bardzo żyzny humus. Nic więc dziwnego że wokół sterty gałęzi doskonale rosną paprocie, pokrzywy i jeżyny.

Nie palmy więc ogrodowych odpadów, nie pakujmy ich do plastikowych worków jako odpad typu BIO, ale składajmy je na stercie w ogrodzie. To naturalny nawóz dla naszego ogrodu i pożywka dla żyjących w nim zwierząt.

 

Czego w ptasim ogrodzie należy unikać?

Przede wszystkim:

  • sztucznych nawozów i chemicznych środków ochrony roślin,
  • dużych przeszklonych altan lub werand (ptaki zabijają się o szyby),
  • kotów,
  • prac porządkowych w okresie lęgowym,
  • zbyt długiego przebywania w jednym miejscu (chyba, że mamy pewność że w pobliżu nie ma żadnego gniazda),
  • grillowania w sezonie lęgowym (chyba, że robimy to regularnie w stałym miejscu) i hałaśliwych imprez towarzyskich od połowy kwietnia do połowy lipca.

Warto też unikać roślin szkodliwych dla naszych zwierząt, jak choćby złotokapy, pnące trzmieliny, żarnowce, azalie, a także roślin wabiących koty, czyli kozłka lekarskiego i kocimiętki.

A poza tym ptasi ogród nie różni się niczym od zwyczajnego, tyle tylko że jest weselszy.

Artykuł został opracowany w ramach projektu „Ptasie raje - międzypokoleniowa inicjatywa na rzecz ochrony ptaków rodzimych gatunków” dofinansowanego ze środków Programu Rządowego na rzecz Aktywności Społecznej Osób Starszych na lata 2014-2020 z Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej.

Artykuł może być upowszechniany zgodnie z licencją: CC BY-NC-ND 4.0*

* CC BY-NC-ND - utwory (wyłącznie ich dokładne kopie) opisane tą licencją wykorzystywane do celów niekomercyjnych mogą być kopiowane, dystrybuowane, wyświetlane i użytkowane, a niedozwolone jest ich zmienianie i tworzenie na ich bazie pochodnych (przeróbek). Konieczne jest również poinformowanie o Autorze utworu, źródle oraz samej licencji w następujący sposób:

"A. Kruszewicz, Zaprośmy ptaki do naszych ogrodów!, źródło: www.pomagamptakom.pl Licencja: CC BY-NC-ND 4.0".