Wróbel domowy

Wróbel (Passer domesticus) tłumacząc z łacińskiej nazwy passier to po prostu wróbel, a domesticus, od słowa domus (dom) oznacza domowy. Naukowa nazwa wróbla doskonale oddaje, charakterystyczną dla tego gatunku preferencję do zakładania gniazd blisko ludzkich osad.

U wróbli występuje wyraźny dymorfizm płciowy. Samica różni się od samca, który ma brązowy, prążkowany na czarno grzbiet, czarną obwódkę oka, dzioba i podgardle, a resztę ciała, w tym okrągły policzek i czapeczkę – ciemnoszare. Na skrzydłach występują tzw. lusterka, czyli w przypadku wróbla, kontrastowo białe elementy na piórach okrywowych występujące symetrycznie. Samica ma blado-brązowy, prążkowany grzbiet i szare podbrzusze.

Sylwetka tego ptaka jest krępa i nieco tęgawa, z mocnym, krótkim dziobem. Długość ciała wynosi 14-16 cm, a waga utrzymuje się w granicach 25-30 g. 

Wróble wydają z siebie bardzo charakterystyczny i łatwy do zapamiętania głos. Są to jednosylabowe, głośne ćwierknięcia: „cziłp, czew, cziłp, cził, czurw”. 

Dr Andrzej Kruszewicz napisał w książce „Ptaki Polski”, że wróble są kosmopolitami, i jest to doskonałe słowo opisujące rozmieszczenie tego ptaka, ponieważ zasiedlił on cały glob, a jego kolebką jest południowa Azja.

„Wróbla można uważać za ptaka półdomowego, bo chociaż żyje on wolno, bez poddania się kontroli człowieka, głównie przebywa między ludźmi, często nawet wewnątrz budynków, żywi się w znacznej części ludzką pracą i za te dobrodziejstwa wypłaca się sowicie.”

W. Taczanowski, „Ptaki krajowe”, LTO, 2010r., str. 459.

To przywiązanie do człowieka jest główną przyczyną tego sukcesu, dlatego można napisać, że jest to gatunek synantropijny – jego przetrwanie i rozwój związane jest z człowiekiem. Z tego powodu wróble spotykamy blisko siedzib ludzkich, w parkach, sadach, ogrodach, zajmują rozmaite szczeliny i otwory w budynkach. 

Bardzo chętnie zasiedlają budki lęgowe. Wróbel to gatunek monogamiczny, preferuje długotrwałe związki. Już w lutym ptaki te mają wybrane miejsce na założenie gniazda i bardzo hałasują, informując inne osobniki o swoim rewirze. Mimo to lęgi odbywają się dopiero pod koniec kwietnia lub na początku maja. Samiec wabiąc samicę zadziera ogon do góry i opuszcza skrzydła, wykonując swoisty taniec wokół niej. Gdy przypadnie jej do gustu, samica uderza zalotnika dziobem w grzbiet. Gniazdo wróbli uwite jest niedbale z rozmaitych giętkich traw, sznurków, perzu, słomy, na kształt kuli z bocznym otworem. Wyściółkę wewnątrz stanowią pióra. Samica składa ok. 5-6 jaj i wysiaduje je przez dwa tygodnie. Pisklęta przez następne 14 dni są dokarmiane przez oboje rodziców, a kiedy opuszczą gniazdo – przechodzą pod wyłączną opiekę ojca. Dzieje się tak, ponieważ samica przygotowuje się do kolejnych lęgów. Może powtarzać się to do trzech razy w roku, od kwietnia do sierpnia. Jaja wróbla są szare z licznymi, ciemniejszymi plamkami. Ostatnie składane jajo jest przeważnie niezapłodnione i wyraźnie jaśniejsze od reszty, z dużo mniejszą ilością plamek. Jest to forma obrony pozostałych jaj przed rabunkiem, ponieważ jest duże prawdopodobieństwo, że drapieżnik wybierze to najbardziej widoczne – czyli najjaśniejsze. Młode wróble po odkarmieniu łączą się w spore grupy z pozostałą „wróblową młodzieżą” z okolicy. Późną jesienią dołączą do nich rodzice, aby wspólnie przetrwać zimę.

Wróble żywią się głównie nasionami słonecznika, konopi, różnego rodzaju chwastów. Wiosną w menu dorosłych ptaków, jak i piskląt pojawiają się liszki i owady, w szczególności lubiane są chrabąszcze podczas rójki. 

Mówi się, że „kto się wróblem urodził, orłem nie umrze” – i mimo że porzekadło to jest logiczne, to jego wydźwięk jest zdecydowanie pejoratywny w stosunku do wróbla. A ptak ten, mimo braku szczególnej ochrony, a nawet lokalnie tępiony, rozprzestrzenił się na całym świecie, co dowodzi jego niewątpliwym zdolnościom adaptacyjnym, a co za tym idzie sprytowi i inteligencji. Jednak w ostatnich latach obserwuje się ciągły spadek liczebności tego ptaka w miastach i na wsiach. Związane jest to z postępującą modernizacją różnego rodzaju budynków, gdzie ich dotychczasowe niedoskonałości (ubytki muru, szczeliny, itp.) były dla wróbli doskonałym miejscem na zakładanie gniazd. Dlatego tak ważna jest kompensacja tych zmian poprzez wieszanie licznych skrzynek lęgowych – budek typu A.

A. Kruszewicz, Ptaki Polski, Wyd. II zmienione, Multico, Warszawa 2010, 2018, str. 200-203

L. Svensson, K. Mullarney, D. Zetterstorm, Przewodnik Collinsa „Ptaki”, Multico, Warszawa 2017, str. 372

J. Sokołowski, Ptaki ziem polskich, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1958, str. 121-128

W. Taczanowski, Ptaki krajowe, reprint LTO, Lublin 2012, str. 457-460