Muchołówka żałobna
Wygląd
Muchołówka żałobna (Ficedula hypoleuca) Naukowa nazwa pochodzi z łaciny i greki. Ficedula to łacińskie określenie kogoś ufnego. Człon hypoloeuca jest złożony z dwóch greckich słów hypo – spód i leucos – biały. Muchołówki żałobne osiągają długość ciała 13-15 cm i wagę 10-15 gram.
Samce przylatujące z zimowiska jako pierwsze mają już upierzenie godowe. Ich szata ma kolory czarno–białe: podbrzusze jest intensywnie białe, tak jak podwójna plamka na czole. Od muchołówki białoszyjej, do której jest bardzo podobna, odróżnia ją wąski, biały pasek na skrzydle przy piórach pokrywowych I rzędu, który nigdy nie sięga krawędzi. Także ogon posiada wąskie białe paski po bokach, podczas gdy muchołówka białoszyja ma najczęściej zupełnie czarny ogon. Samice, które są szarobrązowe z białym podbrzuszem, przylatują parę dni później po samcach, co rozpoczyna charakterystyczne gody tego gatunku.
Występowanie
Ten pospolity w Polsce ptak przylatuje do nas pod koniec kwietnia, bądź na początku maja z Gwinei lub Konga, pokonując prawie 6500 km! Zajmuje chętnie lasy liściaste z bogatym poszyciem, ogrody i sady owocowe. Pod koniec sierpnia muchołówki żałobne zaczynają swoją coroczną wędrówkę na zimowiska.
Odgłosy
Piosenka godowa samca jest głośna i rytmiczna i trwa około dwóch sekund.
„W przeciwieństwie do milczącej muchołówki szarej śpiewa bardzo pilnie przez cały maj. śpiew jej jest niespodziewanie ładny i miły. Brzmi nieco melancholijnie, gdyż tempo jego jest powolne; przypomina poniekąd śpiew pleszki ogrodowej. Bardzo znamienna jest zwrotka, którą można oddać przez „diple diple tiwutiwutiwu tiw tiw tiw”. Samiec siada zwykle dość wysoko na suchej gałęzi, tak że przy śpiewie widać go doskonale (…) gdy samiec znajdzie dziuplę, nadającą się do usłania gniazda, zatrzymuje się przy niej i śpiewa zapamiętale, dopóki nie zwabi samicy. Śpiew zatem oznacza dla samicy: „tutaj jest kawaler z mieszkaniem”
J. Sokołowski „Ptaki ziem polskich”, 1972, str. 340.
Gniazdowanie
Samce czekają na swoje partnerki przy wybranych dziuplach, bądź budkach lęgowych, gdzie można założyć gniazdo i śpiewają zachęcająco. Samice oceniają oprócz zdolności wokalnych i miejsca na gniazdo, wielkość podwójnej plamy na czole samca muchołówki żałobnej. Kiedy wszystko wydaje się być bliskie ideału wlatuje wraz z samcem do dziupli, kopuluje, po czym... wylatuje, aby sprawdzić w ten sposób jeszcze innych kawalerów w okolicy. Kiedy już wybierze właściwego, ptaki przystępują do lęgów. Samica składa 5-6, czasami nawet 7 seledynowych jaj i wysiaduje je sama około 14 dni.
Co robi w tym czasie samiec? Śpiewa w rewirze obok, szukając kolejnej samicy do założenia rodziny. Zachowuje jednak ostrożność i śpiewa w inny sposób, aby pierwsza samica, nie mogła rozpoznać poczynań swojego partnera. Kiedy wyklują się pisklęta, przez 16 dni są głównie pod opieką matki, gdyż samiec w tym czasie dwoi się i troi, aby wykarmić wszystkie swoje rodziny, czego skutkiem jest wytężona praca samicy przy jednym gnieździe. Wynosi ona skorupki jaj i porzuca w odległości 100 metrów od gniazda, aby nie pozostawiać znaku rozpoznawczego dla drapieżników. Kiedy pisklęta opuszczą już gniazdo, para przystępuje zazwyczaj do drugich lęgów. I znów ciężka praca obojga rodziców zaczyna się od początku. Zdrady partnera zostają samicom muchołówki zrekompensowane jesienią, kiedy ptaki odchowały już pisklęta i szykują się na zimowiska do Afryki. Samiec traci swoją godową szatę i staje się szarobrązowy jak samica.
Odżywianie
Mama muchołówka karmi swoje pisklęta owadami chwytanymi w locie, ich larwami i drobnymi nasionami.
Ciekawostka
W ciągu ostatnich 30 lat ubyło ok 20% populacji muchołówek żałobnych w Europie. Można pomóc temu gatunkowi w przetrwaniu, wieszając budki lęgowe typu A1, tym samym zwiększając terytorium lęgowe w nietypowych dla tych ptaków miejscach.
Literatura
A. Kruszewicz, Ptaki Polski, Wyd. II zmienione, Multico, Warszawa 2010, 2018, str. 122-125
L. Svensson, K. Mullarney, D. Zetterstorm, Przewodnik Collinsa „Ptaki”, Multico, Warszawa 2017, str. 340
J. Sokołowski, Ptaki ziem polskich, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1958, str. 339-342
W. Taczanowski, Ptaki krajowe, reprint LTO, Lublin 2012, str. 312-313