Dzięciołek

Dzięciołek (Dendrocopos minor) – nazwa naukowa pochodzi od greckich słów dendron – drzewo oraz kopto – stukać i minor – kogoś lub coś małego. Jest to najmniejszy dzięcioł o krępej budowie i krótkim mocnym dziobie. Wierzch ma czarny z białymi pręgami na skrzydłach i grzbiecie, podbrzusze z kolei jasne, delikatnie kreskowane. Samce mają na głowie czerwoną czapeczkę z czarną obwódką, a u samicy jest ona czarna.

Dzięciołek jest niewiele większy od wróbla, ma od 14 do 16,5 cm długości ciała i masę od 20 do 25 g. 

Głos kontaktowy, którym nawołują się ptaki jest krótkim i wysokim okrzykiem. Piosenka to to seria 8-15 sylab, prostych i piskliwych: „piit, piit, piit,...”. U dzięciołka opisać i rozpoznać możemy również bębnienie. Są to luźne, terkoczące serie o stałym tempie, trwające zwykle 1,2-1,8 sekundy, a przerwa między nimi trwa dosłownie mikrosekundę. 

Zasiedla strefę klimatu umiarkowanego Eurazji. W Polsce jest spotykany w całym kraju na obrzeżach lasów, alejach drzew liściastych, dolinach rzek oraz w skupiskach wierzb jako ptak dość nieliczny. Bardzo rzadko zajmuje budki lęgowe. W sezonie zimowym możemy je spotkać w stadach sikor i pełzaczy.

W Polsce dzięciołek objęty jest ochroną ścisłą. 

Dzięciołki zaczynają gody wczesną wiosną. Wtedy można usłyszeć śpiew samca, który obwieszcza innym granice swojego rewiru. Następnie wykuwa on dziuplę. Dopiero pod koniec tego procesu pomaga mu samica. Dzięciołki kują dziuple w drzewach o miękkim drewnie lub spróchniałych pniach, najczęściej wybierają brzozy, wierzby i topole. Zdarza się im wykuć dziuplę w gałęzi. Wyjątkowo mogą zamieszkać w budce typu A. Samica składa 5-6 białych jaj i wysiaduje je ok. 12 dni. Pisklęta opuszczają gniazdo po trzech tygodniach, z opieki rodziców korzystając jeszcze dwa tygodnie poza dziuplą.

Ptaki te są w ogromniej większości bardzo wierne i zawierają długotrwałe związki. Jest jednak mały procent samic dzięciołka, która prowadzi podwójne życie. Ponieważ wysiadują one  jaja na zmianę taki układ jest możliwy. Samica krąży między jednym domem a drugim, wypełniając obowiązki rodzicielskie, również po wykluciu piskląt. 

Sposób żerowania dzięciołka wyróżnia go na tle innych dzięciołów, ponieważ nie żeruje na pniu drzewa, ale w jego koronie, na gałęziach i liściach. Zjada owady i ich larwy, chwyta różne formy rozwojowe motyli, muchówki i pajęczaki. Zimą wydziobuje spod kory owady i ich larwy w formie spoczynkowej. Chętnie zagląda do karmnika, gdzie posila się ziarnami słonecznika. 

„(...) Dzięcioł mały jest cały dzień w ruchu. Pełza zwinnie po pniach i gałęziach, a wskutek małego ciężaru ciała koruje gałązki cienkie, zaledwie grubości palca, na których inne dzięcioły nie mogą siadać. W słoneczne dni, zwłaszcza na wiosnę, odzywa się często „gik gik”, oczywiście tonem wyższym i delikatniejszym niż jego krewniacy (…) zjada przeważnie owady o delikatnej osłonce chitynowej, np. larwy korników i innych chrząszczy, a unika chrząszczy dojrzałych oraz much. Nawet mrówcze kokony z rozwiniętym owadem wewnątrz są dla niego za twarde. Nasiona je tylko w zimie i w małej ilości”.

J. Sokołowski „Ptaki ziem polskich”, Warszawa 1958, str. 419.

W świecie ornitologii znany jest przypadek pracowitej samicy, która założyła aż trzy rodziny, i z każdej dziupli, wraz z trzema różnymi partnerami, z sukcesem wyprowadziła lęgi.

A. Kruszewicz, Ptaki Polski, Wyd. II zmienione, Multico, Warszawa 2010, 2018, str. 372-374

L. Svensson, K. Mullarney, D. Zetterstorm, Przewodnik Collinsa „Ptaki”, Multico, Warszawa 2017, str. 246

J. Sokołowski, Ptaki ziem polskich, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1958, str. 418-420

W. Taczanowski, Ptaki krajowe, reprint LTO, Lublin 2012, str. 19-22