Czubatka

Czubatka (Lophophanes cristatus) – mała sikora o najlepiej wykształconym czubku wśród sikor europejskich. Nazwa naukowa, z łacińskiego crista – oznaczająca czub, grzebień zwraca uwagę na charakterystyczny element w wyglądzie tego ptaka.

„...Stary ptak ma na wiérzchu głowy czubek wysoki, széroki, w końcu zaostrzony i ku przodowi cokolwiek nagięty; piórka na całym wiérzchu głowy stopniowo coraz dłuższe i na ten czubek zachodzące, czerniawe, biało wkoło obwiedzione...”

napisał Władysław Taczanowski („Ptaki krajowe”, 1882 , str. 293) o tym istotnym elemencie „czubatkowej” urody. Poza tym ma brudnobiałe podbrzusze i brązowawy grzbiet, białą głowę z czarnym rysunkiem. Samica i samiec nie różnią się od siebie, a osobniki młodociane mają delikatnie krótszy czubek. 

Sikory te występują niemal w całej Europie, za wyjątkiem Portugalii, Włoch, Islandii, Irlandii, części Anglii, północy Skandynawii i Rosji. W Polsce występują „od morza, aż do Tatr”, wybierając chętnie drągowiny sosnowe, lasy mieszane z przewagą drzew iglastych. W drzewostanach wyłącznie liściastych jej nie spotkamy. Czubatki są gatunkiem osiadłym, czyli nie migrują i trzymają się wybranego terytorium. To  jedne z nielicznych ptaków, które są w stanie przetrwać cały rok w surowym i suchym biotopie suchych lasów sosnowych. Czubatka jako ptak lęgowy o średniej liczebności jest objęta w Polsce ścisłą ochroną gatunkową.

„Szkoda że ten nader pożyteczny ptak, żywiący się wyłącznie owadami, nie jest w naszych lasach tak częsty, jak mógłby być, gdyby miał się gdzie gnieździć. Przy dobrej woli leśników można by go łatwo rozmnożyć, gdyż ze sztucznych skrzynek typu A1 korzysta bardzo chętnie. Ochrona opłaciłaby się tym bardziej, że czubatka należy do niewielu gatunków, które osiedliwszy się pozostają wierne okolicy i nawet na zimę nie odlatują daleko.”

J. Sokołowski „Ptaki ziem polskich”, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1958, str. 249-250.  

Samiec, w okresie lęgowym jest mało wylewny wokalnie i odzywa się najczęściej cicho, nucąc „ci ci gjurrr”, opuszczając i podnosząc czubek w rytm tego śpiewu. Dużo częściej można usłyszeć głos wabiący i ostrzegawczy, samo „gjurrr”. 

Sikory te zakładają gniazdo w wydłubanych przez siebie otworach znajdujących się w starych, spróchniałych pniach. Zajmują stare dziuple, bądź tak, jak pełzacze, wykorzystują zakamarki między pniem, a korą drzew. Sporadycznie zdarza się, że zajmują budki lęgowe typu A1, ale muszą one wisieć na wysokości do 1,5 m. Jako ciekawostkę, można przytoczyć historię, gdzie czubatka gnieździ się tuż obok gniazda jastrzębia, co, paradoksalnie, chroni ją przed innymi drapieżnikami. Ptaki wiją gniazdo, jak wszystkie sikory, z giętkich traw, gałązek i sierści wyściełane mchem i piórami. Samica składa 6-7 nakrapianych na brązowo jaj, i dokarmiana przez samca wysiaduje je przez ok. 2 tygodnie. Pisklęta opuszczają gniazdo dopiero po 3 tygodniach. Czubatki zazwyczaj przystępują do drugiego lęgu. 

Pożywieniem tych ptaków są głównie owady, larwy i małe pająki. Czubatki potrafią polować chwytając swoją zdobycz w locie. Rzadko spotkamy ją przy karmniku, stroni od siedzib ludzkich.

Ptak ten posiada system zabezpieczenia przed atakiem z tyłu, czyli podobnie jak np. najmniejsza europejska sowa - sóweczka, ma narysowaną „drugą twarz” z tyłu głowy, dzięki czemu niedoświadczony drapieżnik zrezygnuje z łupu, myśląc, że jest widziany. Czubatka w tym czasie spokojnie dokończy śniadanie... 

A. Kruszewicz, Ptaki Polski, Wyd. II zmienione, Multico, Warszawa 2010, 2018, str. 135-137

L. Svensson, K. Mullarney, D. Zetterstorm, Przewodnik Collinsa „Ptaki”, Multico, Warszawa 2017, str. 344

J. Sokołowski, Ptaki ziem polskich, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1958, str. 248-250

R. Skoczylas, Leśne spotkania, Wydawnictwa Radia i Telewizji, Warszawa 1990, str. 38

W. Taczanowski Ptaki krajowe, reprint LTO, Lublin 2012, str. 292-294