Artykuł dla PomagamPtakom.pl opracował dr Andrzej G. Kruszewicz

Budki lęgowe - rekompensata za usuwanie martwych drzew

Budki lęgowe zastępują naturalne dziuple w starych drzewach. Planując ogród warto pomyśleć o zwiększeniu możliwości przystępowania do lęgów ptaków z grupy tzw. dziuplaków. Sztuczne dziuple dla tej grupy ptaków bywają nazywane domkami, budkami lub skrzynkami, ale wykonywać należy zawsze zgodnie z zasadami wypracowanymi przez ornitologów, bez własnej fantazji. Chyba że mamy możliwość wykorzystania naturalnej dziupli ze ściętego drzewa lub wykonania budki ceramicznej. Wtedy można nieco poeksperymentować z estetyką.

W miastach zarówno władze jak i mieszkańcy są zgodni co do tego, że nie powinno w mieście być suchych, martwych drzew, bo spadające z nich konary mogą stanowić zagrożenie dla ludzi i mienia – np. dla samochodów. Dlatego służby miejskie usuwają martwe konary lub nawet całe drzewa. Podobna praktyka prowadzona jest również na terenach wiejskich. Likwidowanie starych drzew sprawia, że ptakom brakuje dziupli. Zresztą nie tylko ptakom, bo z dziupli korzystają także nietoperze, wiewiórki, pilchy i wiele owadów.

Tam, gdzie brakuje starych drzew i również dzięciołów jest niewiele. A są to budowniczowie nowych dziupli. Zjadają larwy owadów toczące martwe konary starych drzew, a jak brakuje martwego drewna, to znikają żerujące w drewnie owady. W następnej kolejności ubywa dzięciołów odżywiających się tymi larwami ukrytymi w drewnie. Tylko dzięcioł zielony, odżywiający się głównie mrówkami, radzi sobie nawet w młodych parkach. Ale i tak musi mieć spore drzewo o miękkim drewnie, w którym może wykuć sobie dziuplę lęgową. Dlatego, z powodu niedostatku naturalnych dziupli, powinniśmy, gdzie tylko się da, wieszać budki lęgowe dla ptaków, ale tylko takie, które są wykonane zgodnie ze sztuką wynikającą z praktyki i wiedzy ornitologicznej.

 

Podstawowe prawidła wykonania budki lęgowej

Ogólnych wskazówek jest zaledwie kilka: jak największa głębokość, otwór wejściowy jak najwyżej, tuż pod skośnym daszkiem, ze spadkiem w stronę otworu wejściowego. Daszek powinien zachodzić nad otwór wejściowy w taki sposób, aby np. kot lub kuna nie mogły z daszku sięgnąć łapą do wnętrza budki.
Budka musi być otwierana, bo trzeba ją czasem wyczyścić.

Deski używane do wykonania budek powinny mieć około 20 mm grubości.

Warto wykonać w podłodze budki chociaż 2-3 otwory o średnicy około 5 mm. Poprawią one wentylację w gnieździe i będą ułatwiały odpływ wody w razie zalania przez wyjątkowo obfity deszcz. Takie otworki w dnie budki nie sprzyjają także rozwojowi krwiopijnych pasożytów (pcheł i roztoczy) bytujących w ptasich gniazdach.

 

Potrzebujesz pomoc w montażu skrzynki lęgowej? Zobacz film instruktażowy dot. montażu budek dla ptaków typu A i A1.

Najważniejsze jest jednak aby otwory wejściowe do samodzielnie wykonywanych budek były dokładnie tej średnicy jak jest to zalecane. Ptaki wolą się do gniazda wciskać, niż ryzykować stratę lęgu z powodu kota, wiewiórki, kuny, sroki lub sójki.

Pozostałe wymiary domku dla ptaków mogą być nieco większe, ale nie powinny być mniejsze.

 

Malowanie budek

Naturalne drewno, zarówno liściaste jak i iglaste jest dla ptaków najodpowiedniejsze.

Od wewnątrz absolutnie nie powinna się malować lub impregnować skrzynek lęgowych.

Nie zaleca się również malowania skrzynek lęgowych od zewnątrz, ale w przypadku użycia nietoksycznych, bezzapachowych, odpornych na deszcz (np. akrylowych farb ekologicznych) można uznać takie artystyczne działania za dopuszczalne.

Problemem może być dobór zbyt jaskrawych kolorów, które mogą odstraszać ptaki.

 

Potrzebujesz sprawdzić prawidłowość wykonania i zawieszania skrzynki lęgowej? Zobacz kolejny artykuł i pobierz ulotkę.

 

Wybór miejsca do zawieszania budek i wysokość ich zawieszania

Z ornitologicznych badań wynika, że budki z otworem wejściowym skierowanym na południe lub południowy-wschód są zajmowane chętniej niż te z wejściem od północy lub zachodu. To samo obowiązuje przy mocowaniu budek do ścian budynków. Należy wtedy unikać ścian północnych, ale także miejsc bardzo nasłonecznionych i stale zacienionych, np. przez inny budynek.

Ptaki lubią zaciszne zakątki w ogrodzie, najlepiej jak najrzadziej uczęszczane przez ludzi. Mocując budkę używajmy gwoździ nierdzewnych i nie za dużych. Jeżeli chcemy to zrobić w parku lub ogrodzie, to zapytajmy o pozwolenie kogoś kto takim miejscem zarządza, abyśmy nie wbili gwoździ w drzewo chronione lub bardzo cenne.

Budki przeznaczone dla sikor mogą być zawieszone nawet tuż nad ziemią, ale lepiej by były na wysokości przynajmniej 1 metra.

Za to wróble i mazurki nie wejdą do budki wiszącej niżej niż 2,5 metra.

Szpaki wymagają przynajmniej 3 metrów.

Kawki i puszczyki co najmniej 4 metrów, a chętnie jak najwyżej.

 

Potrzebujesz więcej informacji jak stworzyć miejsce na osiedlenie się większej liczby par lęgowych ptaków? Zobacz również artykuł: "Zaprośmy ptaki do naszych ogrodów!"

 

Czas zawieszania budek lęgowych

Skrzynki lęgowe budować i wieszać można przez cały rok. I także przez cały rok ma to sens.

Zawieszenie ich na przedwiośniu (najpóźniej z początkiem marca) daje bardzo duże prawdopodobieństwo, że zostaną zasiedlone w tym samym, rozpoczynającym się sezonie lęgowym. 

Wieszanie budek w innych porach roku ma również duże znaczenie dla ptaków samotnych, które potrzebują bezpiecznego schronienia przez drapieżnikami lub warunkami atmosferycznymi.

 

Czyszczenie budek

Wiele ptaków rezygnuje z osiedlenia się w budce ze starym gniazdem. Tylko szpak czynnie pozbywa się z budki lub dziupli zastanego, starego gniazda i dopiero potem zaczyna budować nowe.

Większość gatunków rezygnuje lub ryzykując bezpieczeństwo lęgu, buduje nowe gniazdo na resztkach starego. Dlatego po zakończonym sezonie lęgowym z budki należy wygarnąć stare gniazdo wraz z nim usuwamy ptasie pasożyty. Do czyszczenia budek nie używamy żadnych środków chemicznych.

Istnieje nieznaczne ryzyko zarażenia się chorobami przenoszonymi przez ptaki, głównie poprzez styczność z ptasimi odchodami oraz kurzem z piór. Dlatego podczas czyszczenia budek lęgowych warto stosować podstawowe zasady higieny. Czyszcząc zabrudzenia po ptasich odchodach należy używać rękawiczek lateksowych (gumowych), a w przypadku usuwania gniazd z budek - maseczek zakrywających usta i nos.

Poza czyszczeniem do budek nie należy do zaglądać, aby niepotrzebnie nie płoszyć ptaków. Taka ciekawość może skutkować porzuceniem lęgu przez rodziców i śmiercią piskląt.

Zgodnie z obowiązującym prawem czyszczenie ptasich budek lęgowych można wykonywać od 16 października do końca lutego. I dla dobra ptaków tych terminów należy przestrzegać.

 

Inni mieszkańcy budek i ewentualne zagrożenia

Warto pamiętać że w budce, którą powiesiliśmy dla ptaków, mogą osiedlić się skorki i trzmiele (w miejscach zacienionych), a także osy lub szerszenie (te wolą miejsca nasłonecznione). Poza tym z budek korzystają także nietoperze i wiewiórki (w budkach z otworem o średnicy większej niż 35 mm). Powinniśmy zaakceptować każde zwierzę, które chce się obok nas osiedlić. Osy i szerszenie - wbrew powszechnemu mniemaniu - to bardzo pożyteczne owady. Problematyczne są tylko sytuacje, gdy z ogrodu korzystają osoby uczulone na jad błonkówek.

Artykuł został opracowany w ramach projektu „Ptasie raje - międzypokoleniowa inicjatywa na rzecz ochrony ptaków rodzimych gatunków” dofinansowanego ze środków Programu Rządowego na rzecz Aktywności Społecznej Osób Starszych na lata 2014-2020 z Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej.

Artykuł może być upowszechniany zgodnie z licencją: CC BY-NC-ND 4.0*

* CC BY-NC-ND - utwory (wyłącznie ich dokładne kopie) opisane tą licencją wykorzystywane do celów niekomercyjnych mogą być kopiowane, dystrybuowane, wyświetlane i użytkowane, a niedozwolone jest ich zmienianie i tworzenie na ich bazie pochodnych (przeróbek). Konieczne jest również poinformowanie o Autorze utworu, źródle oraz samej licencji w następujący sposób:

"A. Kruszewicz, Budki lęgowe dla ptaków, źródło: www.pomagamptakom.pl Licencja: CC BY-NC-ND 4.0".